αρχέλαος

I

Μυθολογικό πρόσωπο. Ηρακλείδης, γιος του κατακτητή του Άργους Τημένου, που τον έδιωξαν οι αδελφοί του και πήγε στον βασιλιά της Μακεδονίας Κισσέα. Εκείνος του υποσχέθηκε ότι θα του δώσει σύζυγο την κόρη του, αν τον βοηθούσε σε μια δύσκολη πολεμική επιχείρηση. Ο Α. τα κατάφερε, ο Κισσέας όμως όχι μόνο δεν κράτησε τον λόγο του αλλά θέλησε να τον δολοφονήσει. Ο Α. έμαθε το σχέδιο του βασιλιά και τον σκότωσε. Κατά διαταγή του Απόλλωνα έφυγε από εκεί, ακολουθώντας μια γίδα (αίγα) και αυτή τον οδήγησε στην τοποθεσία όπου ίδρυσε τις Αιγές.

II

Όνομα ιστορικών προσώπων.

1. Βασιλιάς της Σπάρτης (9ος ή 8ος αι. π.Χ.). Γιος του Αγησίλαου και πατέρας του Τήλεκλου.

2. Αθηναίος φιλόσοφος (περ. 480 – 410 π.Χ.). Γιος του Απολλόδωρου ή του Μίδωνα. Ήταν μαθητής του Αναξαγόρα, που τον διαδέχτηκε στη σχολή της Λαμψάκου και έφερε από την Ιωνία στην Αθήνα τη φυσική φιλοσοφία (φυσιολογία). Έγραψε το σύγγραμμα Φυσιολογία, που όμως δεν διασώθηκε. Υπήρξε δάσκαλος του Σωκράτη που τον είχε ακολουθήσει όταν αποδήμησε στη Σάμο. Διατηρούσε στενές σχέσεις με τον Σοφοκλή και τον Κίμωνα. Είχε μάλιστα συνθέσει και ελεγείες για να παρηγορήσει τον Κίμωνα, όταν έχασε τη σύζυγό του Ισοδίκη. Δίδασκε ότι η Γη και τα ουράνια σώματα είναι φτιαγμένα από πηλό, προϊόν φωτιάς και νερού. Από τον πηλό αυτό προέρχονται τα ζώα και ο άνθρωπος, ο οποίος διαφέρει από αυτά, γιατί έχει ηθικές και καλλιτεχνικές δοξασίες.

3. Βασιλιάς της Μακεδονίας (; – 399 π.Χ.). Η περίοδος της βασιλείας του (413-399 π.Χ.), χάρη στην έξοχη προσωπικότητά του, θεωρείται σταθμός στην εξέλιξη του βασιλείου του. Ανέβηκε στον θρόνο εξολοθρεύοντας τους νόμιμους διαδόχους. Όταν όμως εδραίωσε την εξουσία του, αναδείχτηκε σπουδαίος οργανωτής. Χώρισε το κράτος σε στρατιωτικές περιοχές για να είναι εύκολη η στρατολογία, αναδιοργάνωσε τον στρατό, ασφάλισε τα σύνορα και δημιούργησε ένα καλό οδικό δίκτυο. Στον Πελοποννησιακό πόλεμο, που στα χρόνια του βρισκόταν στην κρισιμότερη φάση, τήρησε φιλική πολιτική προς τους Αθηναίους. Εκτός από τα οργανωτικά και πολιτικά προσόντα του, αξιοσημείωτα ήταν και τα πνευματικά του ενδιαφέροντα, ενώ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πολιτιστική ανάπτυξη του κράτους του. Μετέφερε την πρωτεύουσα από τις Αιγές (Έδεσσα) στην Πέλλα και έκανε την αυλή του κέντρο πνευματικών προσωπικοτήτων, σπουδαιότερη από τις οποίες ήταν ο Ευριπίδης, ο οποίος πέθανε εκεί. Στην Πέλλα είχαν ανεβεί πολλά έργα του Ευριπίδη, είχε μάλιστα γράψει και ένα με τίτλο Αρχέλαος προς τιμήν του Α., που όμως δεν σώθηκε. Θέλοντας να παρακολουθήσει τη γενικότερη πολιτιστική κίνηση της υπόλοιπης Ελλάδας, ο Α. οργάνωσε στο Δίον αγώνες, που με τον καιρό γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη.

4. Ετεροθαλής αδελφός του βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππου B’, γιος του Αμύντα Γ’ (4ος αι. π.Χ.). Θανατώθηκε από τον Φίλιππο, επειδή του αμφισβήτησε τον θρόνο.

5. & 6. Δύο στρατηγοί του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο ένας διοικητής της Σουσιανής, ο άλλος του Αόρνου της Βακτριανής.

7. Μακεδόνας φρούραρχος της Τύρου (4ος αι. π.Χ.). Το 321 π.Χ. παρέδωσε τον θησαυρό της πόλης στον Άτταλο, όταν αυτός είχε εκστρατεύσει εναντίον του Πτολεμαίου.

8. Επιγραμματοποιός (3ος αι. π.Χ.). Συγγραφέας του βιβλίου Τα ιδιοφυή, που αναφέρεται στην ιστορία των ζώων. Σώζονται 4 βιβλία του.

9. Γλύπτης από την Πριήνη της Μικράς Ασίας (2ος-1ος αι. π.Χ.). Είναι γνωστός από ένα μοναδικό στο είδος του αναθηματικό ανάγλυφο με την υπογραφή του, την Αποθέωση του Ομήρου, που ανακαλύφθηκε τον 17o αι. κοντά στη Ρώμη, στην Αππία Οδό, και σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Ο Α. θεωρείται ότι εκφράζει στην εποχή του τις καλλιτεχνικές τάσεις και αναζητήσεις της ροδιακής σχολής στην πλαστική, παρότι γεννήθηκε στην Πριήνη.

10. Α. ο Καππαδόκης (2ος-1ος αι. π.Χ.). Στρατηγός του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη ΣΤ’. Το 88 π.Χ. νίκησε τον βασιλιά της Βιθυνίας Νικομήδη Δ’. Το 87 ο Μιθριδάτης τον έστειλε με ισχυρό στόλο και 120.000 άνδρες στην Ελλάδα, όπου κατέλαβε τις Κυκλάδες. Έδωσε τη Δήλο στους Αθηναίους, έκανε βάση του τη Χαλκίδα και, όταν ο Σύλλας κατέλαβε την Αθήνα, πήγε στη Βοιωτία, αλλά νικήθηκε στη Χαιρώνεια και στον Ορχομενό και αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει ειρήνη (85). Θεωρήθηκε όμως ύποπτος από τον Μιθριδάτη και κατέφυγε στη Ρώμη (84).

11. Γιος του προηγούμενου, αρχιερέας (αρχές 1ου αι. π.Χ.). Νυμφεύτηκε τη Βερενίκη, κόρη του Πτολεμαίου του Αυλητή, που είχε διώξει τον πατέρα της και βασίλευε στην Αίγυπτο. Σκοτώθηκε στον αγώνα κατά του Ρωμαίου Γαβινίου, που επανέφερε στον θρόνο τον Πτολεμαίο.

12. Γιος του προηγούμενου, επίσης αρχιερέας (1ος αι. π.Χ.). Πήρε μέρος σε συνωμοσία εναντίον του βασιλιά της Καππαδοκίας Αριαράθου και ο Κικέρων, ως επίτροπος της Κιλικίας, τον εξόρισε το 51 π.Χ.

13. Γιος του προηγούμενου και της Γλαφύρας (; – 17 μ.Χ.). Γοήτευσε τόσο τον Μάρκο Αντώνιο που τον ανακήρυξε βασιλιά της Καππαδοκίας (36 π.Χ.). Όταν νίκησε τον Αντώνιο ο Οκταβιανός, ο Α. προσχώρησε σε αυτόν και πήρε τμήμα της Κιλικίας και της Μικρής Αρμενίας. Το 1-2 μ.Χ. νυμφεύτηκε την Πυθοδόριδα, χήρα του βασιλιά του Πόντου. Ο Τιβέριος τον κατηγόρησε ως αγνώμονα και τον κάλεσε στη Ρώμη για να δικαστεί, αλλά πέθανε το πριν γίνει η δίκη. Η Καππαδοκία έγινε από τότε επαρχία του ρωμαϊκού κράτους.

14. Γιος του Ηρώδη του Μεγάλου και της Σαμαρείτιδας Μαλθάκης (τέλη 1ου αι. π.Χ. – αρχές 1ου αι. μ.Χ.). Ο πατέρας του τού άφησε την Ιουδαία, την Ιδουμαία και τη Σαμάρεια. Νυμφεύτηκε παράνομα τη χήρα του αδελφού του και αρνήθηκε να καθαιρέσει, σύμφωνα με την αξίωση του λαού, τον αρχιερέα Ιωασάφ. Το 10 μ.Χ., οι Ρωμαίοι τον εξόρισαν στη Γαλατία, όπου και πέθανε.

"Η αποθέωση του Ομήρου", έργο του γλύπτη Αρχέλαου (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο).

III

(Θεσσαλονίκη 1921 – 1998). Καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του γελοιογράφου Αντώναρου Αρχέλαου. Σπούδασε στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, σταδιοδρόμησε όμως ως γελοιογράφος. Συνεργάστηκε με τις εφημερίδες και τα περιοδικάΦως, Μακεδονία, Μπουκέτο, Ριζοσπάστης, Θησαυρός, Τραστ, Εμπρός, Θεατής, Σάτιρα, Καρχαρίας, Το Σκίτσο, Φιλελεύθερος, Πρώτο, Αθηναϊκή, Ελεύθερος Λόγος, Ελληνόπουλο, Βεντέτα, Ρομάντζο, Πάνθεον, Μάσκα, Ραδιοτηλεόραση, Αθλητισμός, Αθλητική Ηχώ κ.ά. Κυκλοφόρησε επίσης τα βιβλία: Γελάτε ελληνικά, Σας αρέσει ο Αρχέλαος, Νταλίκες, Καμπινέ στόρυκ.ά. Έλαβε μέρος σε διάφορες εκθέσεις γελοιογραφίας, ατομικές και ομαδικές, στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

* * *

ἀρχέλαος, -ον (Α)

ο αρχηγός ή ο ηγεμόνας λαών.